۲۰ سال پس از ثبت محله اعیان‌نشین تهران
تهران اجتماعی:به گزارش خبرگزاری ایسنا؛: وحید شهاب، فعال و کنشگر میراث فرهنگی و گردشگری در سالگرد ثبت ملی عودلاجان (اودلاجان) با مرور اجمالی سرگذشت محله عودلاجان (اودلاجان) به تهدیدهای آن پیش و پس از ثبت ملی این محله اشاره کرد و از دغدغه‌های اکنون که با طرح توسعه امام زاده یحیی (ع) پدید آمده است، سخن گفت.
شهاب در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است: بیست سال پیش، زمانی که بولدوزرهای شهرداری در بخش‌های مختلف بافت تاریخی عودلاجان در حال تخریب خانه‌های تاریخی این محله بودند، سازمان وقت میراث فرهنگی کشور محدوده بافت تاریخی عودلاجان را که از شمال به خیابان امیرکبیر، از غرب به خیابان ناصرخسرو، از جنوب به خیابان پانزده خرداد و از شرق به خیابان ری منتهی می‌شود را در ۲۴ اسفند ۱۳۸۴ به عنوان دومین بافت تاریخی شهر تهران با شماره ۱۵۳۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت می‌کند.
عودلاجان جزو یکی از پنج کلان محله تهران در دوره قاجار بوده، که رجال و صاحب منصبان، شاهزادگان و تجار به نامی در آن سکونت داشتند. صدراعظم میرزاآقاخان نوری، شاهزاده بهاالدوله، عبدالباقی ارباب، نصیرالدوله وزیردوره ناصرالدین شاه، وزیرمختار فرانسه و رم، شاهزاده عمادالدوله، محمد قوام‌الدوله آشتیانی، صدیق‌الدوله، موتمن‌الاطبا پزشک ناصرالدین شاه، نصرالله دبیرالملک شیرازی، شهید آیت‌الله مدرس و افراد بیشمار دیگری ساکن این محله بودند.
در دوره پهلوی نیز این محله به عنوان یکی از اصیل‌ترین محلات شهر، زادگاه و سکونتگاه فرهیختگان، هنرمندان و افراد مهم و تاثیرگذار از جمله آیت‌الله کاشانی، استاد باقر آیت‌الله زاده شیرازی، زین‌العابدین موتمن، علیرضا خمسه، ابراهیم حاتمی‌کیا، مسعود کمیایی، استاد ابوالحسن صدیقی، استاد همایی و منوچهر ستوده به شمار می‌آمد.
پس از تعریض خیابان سیروس (مصطفی خمینی کنونی) در دوره پهلوی، بخش شرقی و میانی محله عودلاجان از هم منفک و با تعریض خیابان پامنار بخش غربی و میانی محله از هم جدا می‌شود، اما این موضوع موجب از بین رفتن یکپارچگی محله نمی‌شود.
از آن زمان سال‌ها می‌گذرد و این محله همچنان لطمات زیادی را از تحولات و توسعه شهری بر پیکر خود تحمل می‌کند. با تمام ناملایمات و بی‌توجهی‌های سالیان گذشته اما این بافت تاریخی ۱۴۹هکتاری در حال حاضر دارای بناهای متعدد تاریخی و ارزشمندی است، که در ابعاد ملی و شهری بسیار حایز اهمیت هستند. از طرفی اصالت و یکپارچگی در ساختار و مورفولوژی محله همچون کوچه‌ها و معابر، ساباط‌ها، سقاخانه‌ها، گذرهای سرپوشیده آن و فرهنگ ناملموس همسایگی ادیان مختلف، این محله را به شهر موزه‌ای از تهران قدیم و یادگار ارزشمندی از نیاکان ما تبدیل کرده است.
متاسفانه تا سال جاری اقدام جامعی برای مستندنگاری، ضابطه‌گذاری و حفاظت از خانه‌ها و ساختار عرصه محله صورت نگرفته بود و در غفلت و عدم شناخت درست محله، تعداد قابل توجهی از خانه‌های ارزشمند تخریب و گوشه‌ای از خاطرات جمعی بافت تاریخی، برای همیشه محو شد.
در سال‌های اخیر قوانین و مصوبات راه‌گشایی توسط دولت و شورای اسلامی شهر تهران برای احیای بافت و بناهای تاریخی شهر به تصویب رسیده است. به عنوان مثال طبق مصوبه شورای اسلامی شهر تهران با عنوان «سیاست‌گذاری و فرآیند صدور پروانه مرمت، حفظ، احیاء و تعیین کاربرد بناهای تاریخی و ارزشمند تهران» مالکین ابنیه تاریخی فرهنگی می‌توانند از مشوق‌هایی مانند عدم تامین پارکینگ، معافیت در پرداخت عوارض و امکان توسعه و الحاق بنا تا ۲۰ درصد از اعیانی برای مرمت و احیای بنای ارزشمند خود بهره‌مند شوند.
همچنین براساس قوانین باید بسته‌های تشویقی متناسب با بافت تاریخی در حوزه گردشگری و شهری، اعطای تسهیلات مالی و جبران حقوق مالکانه در دستور کار مشترک نهادها قرار گیرد. از طرفی طبق ماده ۱۴ قانون مرمت و احیای بافت‌های تاریخی فرهنگی، شهرداری باید اعتبار ویژه‌ای را برای احیای این بافت‌ها در نظر گیرد اما متاسفانه به دلیل نبود برنامه و طرح جامع حفاظتی، اقدامات برای ارتقای کیفیت زندگی ساکنین تعریف و اجرایی نمی‌شود و شاهد طرح‌های موردی همچون طرح توسعه امام زاده یحیی (ع) هستیم.
ناآگاهی مالکین و بهره‌برداران به حقوق قانونی خود برای مرمت و احیای این ابنیه، بروکراسی و ناهماهنگی بین شهرداری و میراث فرهنگی برای اخذ مجوزهای مرمت یا احیای مرکز فرهنگی و گردشگری و مشخص نبودن آیین‌نامه و قوانین اجرایی دقیق، از دلایل مهم نارضایتی و علاقه نداشتن مالکین به حفظ و احیای ابنیه است.
عودلاجان امروزی تنها یادگار از تهران قدیم است که در گوشه گوشه‌اش، در پیچ و خم کوچه‌ها، در تک تک آجرها، در پشت دیوارها، در پستوی خانه‌هایش می توان اصالت و هویت تهران را احساس کرد و نباید بگذاریم این گنجینه ارزشمند از بین برود. در سال جاری با حمایت و همراهی معاونت میراث فرهنگی استان تهران و علاقمندان به این بافت تاریخی، مستندنگاری بخش‌هایی از ارزش‌های این محله در قالب پرونده ثبت ملی و شناسایی خانه‌های تاریخی صورت پذیرفت. امید است اقدامات موثر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران نیز مستمر بماند تا موجبات رونق این محله را در سال آتی فراهم آورد.
انتهای پیام
