گشت و گذار در شهرهای رمضانی با آداب خاص

همشهری – سعیده مرادی: رمضان در ایران تنها یک زمان برای روزه‌داری نیست بلکه فرصتی است برای نمایش دادن فرهنگ‌ها و سنت‌های غنی که از نسل‌های گذشته به ارث رسیده‌اند. این گزارش به بررسی آداب و رسوم ویژه ماه رمضان در نقاط مختلف ایران می‌پردازد.

نام شهر: تهران

نام مراسم: آب و جارو

معرفی:

خانه تکانی مساجد برای ماه رمضان

یکی از مراسم قبل از شروع ماه رمضان که در تهران قدیم جایگاه ویژه‌ای داشت، خانه تکانی بود. علاوه بر خانه، تمیز کردن مساجد هم یکی دو روز قبل از ماه رمضان انجام می‌شد. اهالی محل به خصوص خانم‌ها به دعوت خادم به مسجد می‌رفتند و هر کسی وسیله‌ای برای تمیزکردن مسجد می‌آورد. یکی جاروبرقی، دیگری دستمال گردگیری یا حتی شستن فرش از چند روز قبل انجام می‌شد. چون در ماه رمضان به تعداد نمازگزاران اضافه می‌شد و مردم ساعت‌های بیشتری در مسجد وقت می‌گذراندند، به همین دلیل باید از هر زمان دیگری تمیزتر می‌شد.

نام شهر: شیراز

نام مراسم: کلوخ اندازی

معرفی:

دورریختن کدورت‌ها با کلوخ اندازی

کلوخ اندازی هم یکی از مراسم قبل از شروع ماه رمضان در شیراز است؛ به این ترتیب که در روز آخر ماه شعبان، مردم به تفرجگاه‌ها می‌روند یا در خانه تا وقت سحر به شب نشینی و صرف تنقلات مانند رنگینک و زولبیا و بامیه می پردازند. در این روز کلوخ‌هایی را رو به قبله به زمین می‌زنند با این نیت که گناهان و خطاها با شکستن کلوخ از بین برود و با پاکی روح و روان به استقبال ماه رمضان بروند. این سنت در واقع آیینی برای دور ریختن کینه ها، استحکام و تقویت پیوندهاست که به یمن ماه مبارک رمضان برگزار می شود.

نام شهر: خراسان جنوبی

نام مراسم: شوخوانی

معرفی:

بیدار کردن مردم برای سحر با شبخوانی

اهالی خراسان جنوبی به ویژه درمناطق روستایی این خطه علاوه بر مشارکت در غبارروبی و عطرافشانی مساجد با برخی آیین‌های خاص به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند که از جمله این آیین‌ها می‌توان به «شبخوانی» یا در اصطلاح محلی «شوخوانی» اشاره کرد. مراسمی که طی آن در هر محله یک نفر شبخوان از حدود یک ساعت مانده به اذان صبح در محله یا کوچه های روستا راه افتاده و اشعاری مذهبی را با صدای بلند می‌خواند تا مردم بیدار شده و از نزدیکی زمان سحر باخبر شوند. البته امروزه شبخوانی در این محدوده اغلب از طریق بلندگوی مساجد انجام می‌شود.

نام شهر: آذربایجان شرقی

نام مراسم: کیسه دوزی

معرفی:

کیسه‌ای که برکت به ارمغان دارد

یکی از رسوم متداول در میان آذری‌های شمال کشور، رسم کیسه دوزی است بر اساس این مراسم، زنان در آخرین جمعه ماه رمضان به مسجد می‌روند و هر خانواده با تکه پارچه‌ای نو برای خود کیسه‌ای می‌دوزد که به آن کیسه برکت می‌گویند. آنها با این اعتقاد که تا سال آینده بی‌پول نخواهند شد، درون کیسه چند سکه می‌اندازند و بر آن دعا می‌خوانند. کیسه دوزی در شب قصاص ابن ملجم نیز برگزار می‌شود که طبق رسم‌های قدیمی دختران و زنان در شب ۲۷ رمضان با دوختن کیسه‌ای با هر سوزنی که به کیسه می‌زنند یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

نام شهر: سیستان و بلوچستان

نام مراسم: آرک

معرفی:

توزیع غذا بین همسایه‌ها

یکی از رایج‌ترین رسومات جالب سیستان و بلوچستان آرَک نام دارد که معنی آن آوردن و بردن است. در این رسم جالب چنانچه از اجاق یکی از خانه‌ها دود بلند شود اهل آن خانه حتماً باید از غذایی که پخته‌اند را برای خانه‌هایی که دود غذایشان به آنها می‌رسد ببرند. با بجا آوردن این رسم بیشتر اهالی سیستان به هنگام افطار میهمان خانه یکدیگر شده و در این میان فقرا نیز از این کار خیر و هم نوعدوستانه بهره‌مند می‌شوند. مردم این شهر در ماه رمضان اغلب برای همسایه‌های خود غذاهایی مثل نان برک، شیر برنج و شله زرد می‌برند.

نام مقصد: چهارمحال بختیاری

نام مراسم: کاکولی پزون

معرفی:

برآورده شدن حاجات با کاکولی پزون

کاکولی پزون یکی از آداب قدیمی است که در سرتاسر استان چهارمحال بختیاری بخصوص شهر فرخ شهر و شهرهای دیگر استان از جمله بروجن رواج دارد. در شب ۲۷ ماه رمضان تمامی شهرهای این استان کاکولی پزون را دارند و دراین شب هر خانواده با توجه به بضاعت مالی و برآورده شدن حاجت و استجابت دعا به پخت کاکولی پرداخته و در بین مردم توزیع می کنند. کاکولی نوعی نان است که خمیرش از شیر، آرد و خشکبارهایی مانند گردو، کشکش و بادام تشکیل می‌شود. زنان استان چهارمحال و بختیاری، بیش تر به صورت همیار گروهی کاکولی می پزند.