گلافان بندر کنگ
همشهری آنلاین– رابعه تیموری: هنرشان هم امتحان پس داده و بسیاری از لنج‌های ماهیگیری و مسافربری که آنها از چوب درختان کرت و کهور و کنار وارداتی ساخته‌اند، در مقابل ضرب و زور امواج گزنده دریاهای خروشان بیشتر از لنج‌های فایبرگلاس امروزی تاب آورده‌اند. اوستا همام عمرش را در گلافی و ساخت لنج گذرانده و به یک نظر می‌تواند تشخیص دهد چوب جنگلی که با آن تیر حمال لنج را ساخته‌اند، می‌تواند از پس تحمل سنگینی تنه لنج برآید یا نه. برای علم کردن دکل چوبی وسط لنج هم فقط از چوب درخت ساج پیر استفاده می‌کند تا موقع طوفان و آشوب دریا حریف امواج خشمگین شود و لنج را متعادل نگه دارد. اوستا همام و دیگر گلافان بندر کنگ برای خرامیدن لنج‌های چوبی پرعمر و بادوام بر آب‌های خلیج‌فارس روزها و ماه‌های بسیاری به چفت و بست کردن الوار مشغولند:
الوارهایی که روی تیر حمال سوار می‌شوند
سرمای زمستان هنوز به آسمان دم کرده بندر کنگ نرسیده و با آن که تا نیمروز ساعتی مانده، گرمای نگاه سمج و خیره خورشید پیشانی اوستا همام گلاف و دیگر لنج‌سازان را به عرق نشانده. رخت و لباس اوستای گلاف و شاگردان جنوبی اش به پیراهن‌های بلند و سفیدی که لباس محلی مردان کنگ است شباهتی ندارد و اغلب آنها بلوزهای رنگی نه‌چندان ضخیم به تن کرده‌اند تاتر و فرزتر کار کنند. امواج خروشان خلیج‌فارس که به ضرب و پرقوت خود را به سینه ساحل می‌کوبند، آواز ممتد مرغان دریایی و سروصدای چکش و اره برقی را یک جا و با هم می‌بلعند و آنها را در تقلای پرسروصدای دریا گم می‌کنند. ترکه‌های نازک و تنه‌های قطور درختان ساج و کنار روی زمین ماسه‌ای پراکنده‌اند و داربستی فلزی دورتادور بدنه چوبی لنجی نیمه‌کاره را احاطه کرده است. عمر هیچ یک از جوانک‌هایی که داخل بدنه نیمه‌تمام لنج مشغول کارند به ٣٠ سال نمی‌رسد. از اوستا همام سن و سالی گذشته، ولی موقع بالا و پایین رفتن از نردبان معلق آویخته به بدنه، به چالاکی جوانی تازه رس است. استاد گلاف از قرص و محکم بودن تیر حمال زیر بدنه خاطرجمع است و باید الوارهای بدنه با میخ‌های بلند ١٠ تا ٤٠ سانتی که آهنگران اصفهانی ساخته‌اند، خوب به هم چفت و بست شوند تا موقع به آب زدن لنج درز و ترک‌های روی بدنه، مقاوم بودن تیر حمال را بی‌ثمر نکند.
ساخت قماره و خن و طفر
ساخت اتاقک‌های داخل لنج بر عهده جاسم و عبدالله است که از نجاران اسم و آوازه‌دار بندر کنگ هستند. آنها زیر سقف دم کرده کارگاه به ساخت کابین ناخدا و دیگر اتاقک‌های داخل لنج مشغولند. اره فلکه، اره می‌زی، کمپرسور هوا، میخکوب و منگنه کوب بادی و دیگر دم و دستگاهی که به درودیوار کارگاه آویخته‌اند، به‌کارگاه لنج‌سازی شکل و شمایل نجاری جمع‌وجور داده است. گرد کردن الوارهایی که برای ساخت قماره یا همان نیم کابین ناخدا به‌کار می‌رود کارهر نجاری نیست و اگر این اتاقک فرماندهی ملوانان بی‌نقص از آب درنیاید، تعبیه چرخ سکان، قطب‌نما و دستگاه رادیویی لنج از روی معیار و اصول انجام نمی‌شود. اتاقک خن یا همان انبار باید به ته لنج وصل شود و اگر جایگاه‌هایی که در داخل خن برای نگهداری آب و روغن در نظر می‌گیرند به ظرافت ساخته نشوند ناخدا حتما در پمپاژ این مایعات به مشکل می‌خورد، اما خن‌هایی که جاسم می‌سازد همیشه اوستا همام را روسفید کرده است. ساخت طفر یا همان اتاقک سرویس بهداشتی قانون و قاعده‌ای یکسان ندارد، ولی در میان نجاران لنج ساز بندر، اتاقک‌سازی عبدالله شکل و شمایلی خاص دارد و او برای ساخت این اتاقک بیشتر از سایر اتاقک‌های لنج دقت و وسواس به خرج می‌دهد.
سفرهای برای مردان دریا
اوستا همام و همکارانش از سپیده دم کارشان را شروع کرده‌اند و پیش از پهن شدن آفتاب ظهر زیر سقف کلبه‌ای که با برگ درختان خرما ساخته‌اند برای خوردن ناهار و ساعتی استراحت دور هم جمع می‌شوند. در ذل آفتاب تابستان هم باید خوراک گلاف‌ها و کارگران لنج‌سازی گرم باشد تا وقتی زیر آسمان ساعت‌ها کار می‌کنند، دمای بدن‌شان با دمای بیرون تفاوت زیادی نداشته باشد. سفره اوستا هیچ‌وقت بی‌میهمان نمی‌ماند و اگر گذر ناخدا یا خریداران لنج هم به آن جا نیفتد چند شاگردش هم سفره اش می‌شوند تا دستپخت حلیمه خاتون بیشتر به دهان اوستا مزه کند! نان سفره ناهار اوستا و شاگردانش نان چپاتی فطیرمانندی است که همسر مهربان اوستا برای‌شان می‌پزد. خورشت سفره‌شان هم اغلب خوراک کلمبا است که حلیمه خاتون با ماهی تازه صید روزانه جاشوها و صیادان خلیج درست می‌کند. گاهی هم با گندم و گوشت هریسه می‌پزد یا آنها را به خوردن گوبولی میهمان می‌کند که از برنج و گوشت درست می‌شود. فقط مواقعی که در سفره اوستا خوراک‌گری سات یافت می‌شود و گرمای آرد و شیره خرمایش برای هم دما کردن بدن ورزیده و کارکرده اوستا با هوای گرم بندر کفایت می‌کند، حلیمه خاتون نخود آب‌پز گرم را چاشنی سفره همسر گلافش نمی‌کند.
درست کردن کلفات فوت کوزه‌گری می‌خواهد
جاشوها و ناخداهای خلیج‌فارس خیال‌شان آسوده است اوستای گلاف موقع گرفتن درز و ترک‌های لنج در آغشته کردن پنبه‌های تابیده به روغن کنجد خست به خرج نمی‌دهد و تا یقین نکند که این فیتیله‌های پنبه‌ای چرب نم پس نمی‌دهند، بدنه را قیراندود نمی‌کند. اوستا همام بزک‌ودوزک کردن و جلا دادن لنج را به شاگردانش نمی‌سپرد، هیچکس هم نمی‌داند در کلفاتی که او از ترکیب روغن کنجد و نارگیل درست می‌کند چه سر و سرّی هست که حتی درز و شکاف‌های قیراندود لنج را هم مانند ترکه‌های چوب ساج هندی و آفریقایی براق و پرجلا می‌کند تا در وحشی‌ترین لحظات دریا هم لنج به ته آب کشیده نشود. برای اوستا همام تفاوتی نمی‌کند که بخواهد لنجی مسافربری بسازد که اندازه اش از٧۵فوت تجاوز نمی‌کند یا ساخت لنجی صیادی به ابعاد ۵٠ فوت را به او سفارش دهند. اوستای گلاف لنج‌های باری هم ساخته است که اندازه آنها ٢ و حتی ٣ برابر لنج‌های باری معمولی ١٣٠ فوتی بوده است. این‌روزها سفارش تعمیر لنج‌های چوبی بیشتر از سفارش ساخت لنج است، اما اگر ناخدا یا صاحب سرمایه‌ای بر اساس اعتقاد دیرینه مردان دریا چوب را مقدس و ذکرگوی خدا بداند و به آب زدن با لنج چوبی را به دریا بردن لنج‌های فایبرگلاس ترجیح دهد، اوستا همام از گوشه کنار دستمزد یک میلیاردی‌ای که بابت چند ماه کار می‌گیرد کم‌می کند تا دین اش در زنده نگه‌داشتن این صنعت را به‌جان و مال ادا کرده باشد.
یک حریف سرسخت آهنی
کوهشاد، محمد و بسیاری از شاگردان اوستا همام که از عرق ریختن زیر آفتاب تند بندر برای ساخت لنج‌های چوبی روبه‌زوال عایدی قابلی نداشته‌اند، در کارگاه‌های لنج‌سازی فایبرگلاس مشغول شده‌اند که هر روز یکی از آنها در همسایگی کارگاه‌های ساخت لنج چوبی سبز می‌شوند. در این کارگاه‌ها از طرح و نقشه‌هایی که از ذهن گلافان می‌تراود خبری نیست و همه بزک‌ودوزک‌ها روی قالب‌های بزرگ چدنی یا فولادی آماده‌ای سوار می‌شود که به کشتی‌های مسافربری بی‌شباهت نیست. رنگ آمیزی این قالب‌ها چندان طول نمی‌کشد، ولی کوهشاد برای پوشاندن قالب با الیاف‌های مصنوعی چند لایه باید حسابی حوصله به خرج دهد. ترکیب کردن این الیاف‌ها با رزین بر عهده محمد است و باید مراقب باشد که جرقه آتشی کم‌جان الیاف‌های رزین پوش را به تلی خاکستر تبدیل نکند. لااقل ١٧ روز طول می‌کشد تا بدنه رنگ کاری شده فایبرگلاس خشک و آماده شود، ولی برای مجهز کردن آن باز هم چوب به‌کارشان می‌آید و باید ساخت و سوار کردن کابین ناخدا و دیگر اتاقک‌های چوبی داخل لنج را به نجاران بسپارند… د.
بیشتر بخوانید:غروب لنج‌های چوبی
